Altın ithalatı cari açığın genişlemesinde en büyük etmenlerden biri olarak öne çıkarken yeni ekonomi yönetimi getirdiği kota önlemiyle ithalatın önüne geçmeye çalıştı. Ancak kıymetli maden piyasası uzmanları gümüş ithalatında altın ithalatına kota sonrası kırılan rekorlara dikkat çekerek ithalat kotasının gümüş ile bypass edilip edilmediğinin araştırılmasını istiyor.
Türkiye ekonomisinin ikiz açık tehdidiyle karşı karşıya kalmaması için yeni ekonomi yönetimi hem bütçe hem de cari açığın azaltılmasına yönelik önlemler aldı. Bütçede temmuzda vergi artışları ile KKM yükünün Merkez Bankası’na devri ile nefes alınırken cari açık tarafında ise altın ithalatına kota getirilerek dengelenme sağlanmaya çalışıldı. Ancak altın ithalatı kotaya rağmen son iki ayda yeniden yükseliş trendine girdi. Asıl dikkat çeken diğer nokta ise gümüş ithalatında Türkiye tarihinin rekorlarına imza atılması oldu. Kıymetli maden piyasası kaynakları gümüş ithalatı ile altın ithalatına kotanın delinmiş ve haksız kazançlar elde edilmiş olabileceği uyarısında bulunuyor.
Altın ithalatındaki yüksek hacim, cari denge iyileşmenin sağlanmasında önemli bir değişken olarak öne çıkıyor. Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de sık sık bu konuyu gündeme getiriyor. Yeni ekonomi yönetiminin göreve gelmesinin ardından altın ithalatına kota uygulanmaya başladı. 7 Ağustos’ta getirilen ithalat kotası sonrasında ise mücevher ihracatçıları hammedeye erişim konusunda sıkıntı çektiklerini işleyecek altın bulamadıklarını belirterek Merkez Bankası ve ekonomi yönetiminden çözüm istemişlerdi.
MÜCEVHER İHRACATÇISINA KOTA GEVŞETİLDİ
Ağustosta altın ithalatına yönelik getirilen kota Mücevher İhracatçıları Birliği üyelerinin talepleri sonrasında eylül başında gevşetildi. Mücevher ihracatçısı firmaların hammaddeye erişmelerine imkan sağlanması amacıyla Ziraat Bankası ve Vakıf Katılım Bankası’na kota tahsis edildi. İhracatçı şirketler iki bankaya ayın ilk 5 iş günü içerisinde, fiili ihracı bir önceki ay içerisinde gerçekleştirilen mücevher ihracatına ilişkin Gümrük Beyannameleri ile birlikte satın almak istedikleri işlenmemiş altın miktarını bildirerek başvuruda bulunabiliyor. Bankalardan ihracatçılara ihtiyacı olan altın, uluslararası piyasalarla aynı koşullarda temin ediliyor. Ağustos başında uygulanmaya başlayan kota ile yıl içinde aylık 68.33 tona kadar çıkarak rekor kıran altın ithalatının azaltılması hedeflendi. Kotanın devreye girmesiyle Borsa İstanbul verilerine göre temmuzda 38.14 ton olan altın ithalatı ağustosta 21.22 tona, eylülde 15 tona geriledi. Ancak izleyen aylarda yeniden yükselişe geçerek ekimde 23.18 tona, kasımda ise 22.31 tona çıktı.
Gümüş ithalatı tarihi rekorda Altın ithalatı kota ile dengelenmeye çalışırken dikkat çekici gelişme ise gümüş ithalatında yaşandı. Yine Borsa İstanbul verilerine göre altın ithalatına kotanın devreye girdiği ağustostan sonra gümüş ithalatında rekor seviyeler görülmeye başlandı. Eylülde 206.8 ton, ekimde 131.4 ton, kasımda ise tarihinin en yüksek ithalatına denk gelen 188.1 tonluk gümüş ithalatı gerçekleştirildi. 2022 yılının tamamında 833.9 ton gümüş ithalatı yapılırken bu yılın 11 ayındaki gümüş ithalatı 990.83 tona ulaştı.
İşte bu veriler hem ekonomi yönetiminin hem de kıymetli maden piyasası uzmanlarının dikkatini çekti. Kıymetli maden piyasası uzmanlarının verdiği bilgiye göre gümüş külçe ithalatı 1000 tona ulaşırken bu ithalata karşılık gerek takı, gerek ev eşyası olarak bu kadar üretimin olup olmadığı sorgulanıyor. Bunun tespitinin zor olduğunu belirten uzmanlar, önemli soru işaretleri yaratan tablonun izaha muhtaç olduğuna dikkat çekiyor. Uzmanların iddiasına göre ithalat miktarı, gümüş takı veya gümüş ev eşyası ihracatı olarak gösteriliyor ve bu ihracata karşılık gelen dövizle ihracatçıya sağlanan maliyet avantajı kullanılarak altın ithalatı yapılıyor.
Kıymetli maden piyasası kaynakları altın ithalatına kota uygulaması nedeniyle iç piyasa fiyatının dış piyasa fiyatına göre 50-55 dolar/ons veya 2500 dolar/ kilogram olmasının, mamul gümüş ürün ihracatının altın külçe ithalatında kullanılmasıyla büyük kazanç elde edildiğini ileri sürdü. Piyasa uzmanları yaklaşık iki aydır altının dış piyasa fiyatına göre iç piyasa fiyatı arasındaki farkın 2500 dolar/kilogramdan 1250 dolar/ kilograma gerilemesinin gerekçesinin de bu ithalat yöntemi olabileceğine dikkat çekti. Yılsonuna yaklaşılmış olması nedeniyle altın ithalatının azalmasıyla bugünlerde altının iç piyasa fiyatı ile dış piyasa fiyatında 2500 dolar/kilogram fark oluştuğunu söyleyen kaynaklar altın ithalatına konulan kotanın kaldırılması, bu konudaki bypass işlemlerini de önleyebileceğini ve böylece bazılarının haksız kazançlarının önüne geçilebileceğini dile getirdi.
ALTIN İTHALATI GEÇEN YILIN TAMAMINI AŞTI
BİST verilerine göre 2022 yılının tamamında 264.84 ton altın ithal edildi. İthalat yıla düşük seviyelerden başlarken yılın sonunda doğru 40 ton seviyesini aştı. 2023’ün ilk aylarında ise altın ithalatı ocakta 68.33 ton, şubatta 57.4 ton, martta 21.7 ton seviyesine yükseldi. İthalattaki bu patlama Merkez Bankası’nın düzenleme yapmasına neden oldu ve şubat sonu getirilen düzenleme ile altın ithalatı yalnızca TCMB ve kıymetli maden aracı kuruluşları tarafından yapılma şartı getirildi. Bu düzenleme martta ithalatın 22.67, nisanda 2.88 tona inmesini sağladı ama seçimlerin yapıldığı mayıs ayıyla birlikte ithalat yeniden artışa geçti. Mayısta altın ithalatı 13.42 ton, haziranda 19.3 ton, temmuzda 38.14 tona ağustosta 21.22 tona çıktı. Ağustos başında ise yeni ekonomi yönetimi altın ithalatına kotayı devreye aldı ve eylülde altın ithalatı 14.96 tona indi ancak ekimde 23.18, kasımda ise 22.31 ton altın ithalatı gerçekleştirildi. Alınan tüm önlemlere rağmen geçen yılın tamamında 264.84 ton olan altın ithalatı 2023’ün 11 ayında yüzde 14,4 artışla 302.9 tona çıktı. Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre ise parasal olmayan altın ithalatı bu yılın 10 ayında 26.88 milyar dolara yükseldi bu 2022 yılının tamamında 20.44 milyar dolar seviyesindeydi. Altın hariç cari denge ise geçen yıl ekimdeki 2.2 milyar dolar fazladan bu yıl ekimde 1.4 milyar dolar fazlaya geriledi.
GÜMÜŞ İTHALATI REKOR KIRDI
BİST verilerine göre 11 ayda 990.83 ton gümüş ithal edildi. Geçen yılın tamamında ithalat 833.99 ton idi. Aylık gümüş ithalatında ise altın ithalatına kota sonrası görülen rekorlar dikkat çekici. Önce martta gümüş ithalatı 123.15 ton ile zirveye çıktı. Martta TCMB altın ithalat iznine yönelik düzenlemeyi devreye almıştı. İkinci sert yükseliş ağustosta devreye giren kota sonrasında yaşandı. Eylülde 106.80 ton gümüş ithal edildi. Ekimde 131.4 ton ile rekor yenilendi, kasımda ise 188.1 ton ile tarihte görülmemiş seviyede gümüş ithal edildi.
ALTIN İTHALATINDA NORMALLEŞME
Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek, sık sık altın ithalatına dikkat çekiyor. Şimşek, cari açığı azaltmak, cari açığın da daha sürdürülebilir patikaya oturmasını sağlamak için altın ithalatının kontrol altına alınması gerektiğine işaret ederken son 20 yılda ortalama 8 milyar dolar olan altın ithalatının bu yıl 10 ayda 30 milyar dolar olduğunu ve bunun normalleşmesinin gerektiğini dile getirdi. Şimşek, cari açıkta altın hariç açığın milli gelirin yüzde 2’sine kadar gerilediğini altın ithalatı normalleşirse cari açıkta sürdürülebilirliğin yakalanacağını da vurguladı.
(Şebnem Turhan-Ekonomim)
